Book X

Caesar Visits Alexandria

Ut primum terras, Pompeii colla secutus,

Adtigit, et diras calcavit Caesar arenas:

Pugnavit Fortuna ducis fatumque nocentis

Aegypti, regnum Lagi Romana sub arma

5

Iret, an eriperet mundo Memphiticus ensis

Victoria victique caput. Tua profuit umbra,

Magne, tui socerum rapuere a sanguine manes.

Ne populus post te Nilum Romanus amaret.

Inde Paraetoniam fertur securus in urbem

10

Pignore tam saevi sceleris, sua signa secutus.

Sed fremitu vulgi, fasces et iura querentis

Inferri Romana suis, discordia sensit

Pectora et ancipites animos, Magnumque perisse

Non sibi. Tum vultu semper celante timorem,

15

Intrepidus superum sedes et templa vetusti

Numinis, antiquas Macetum testantia vires,

Circuit: et, nulla captus dulcedine rerum,

Non auro cultuque deum, non moenibus urbis,

Effossum tumulis cupide descendit in antrum.

20

Illic Pellaei proles vesana Philippi,

Felix praedo, iacet, terrarum vindice fato

Raptus. Sacratis totum spargenda per orbem

Membra viri posuere adytis. Fortuna pepercit

Manibus, et regni duravit ad ultima fatum.

25

Nam sibi libertas umquam si redderet orbem,

Ludibrio servatus erat, non utile mundo

Editus exemplum, terras tot posse sub uno

Esse viro. Macetum fines latebrasque suorum

Deseruit, victasque patri despexit Athenas:

30

Perque Asiae populos fatis urgentibus actus

Humana cum strage ruit, gladiumque per omnes

Exegit gentes: ignotos miscuit amnes,

Persarum Euphraten, Indorum sanguine Gangen:

Terrarum fatale malum, fulmenque, quod omnes

35

Percuteret pariter populos, et sidus iniquum

Gentibus. Oceano classes inferre parabat

Exteriore mari. Non illi flamma, nec undae,

Nec sterilis Libye, nec Syrticus obstitit Ammon.

Isset in occasus, mundi devexa secutus,

40

Ambissetque polos, Nilumque a fonte bibisset:

Occurrit suprema dies, naturaque solum

Hunc potuit finem vesano ponere regi;

Qui secum invidia, qua totum ceperat orbem,

Abstulit imperium; nulloque herede relicto

45

Totius fati, lacerandas praebuit urbes.

Sed cecidit, Babylone sua Parthoque verendus.

Pro pudor! Eoi propius timuere sarissas,

Quam nunc pila timent, populi. Licet usque sub Arcton

Regnemus, Zephyrique domos terrasque premamus

50

Flagrantis post terga Noti: cedemus in ortus

Arsacidum domino. Non felix Parthia Crassis

Exiguae secura fuit provincia Pellae.

Iam, Pelusiaco veniens a gurgite Nili,

Rex puer imbellis populi sedaverat iras;

Cleopatra

55

Obside quo pacis Pellaea tutus in aula

Caesar erat: cum se parva Cleopatra biremi,

Corrupto custode Phari laxare catenas,

Intulit Emathiis, ignaro Caesare, tectis;

Dedecus Aegypti, Latii feralis Erinnys,

60

Romano non casta malo. Quantum impulit Argos

Iliacasque domos facie Spartana nocenti,

Hesperios auxit tantum Cleopatra furores.

Terruit illa suo, si fas, Capitolia sistro,

Et Romana petit imbelli signa Canopo,

65

Caesare captivo Pharios ductura triumphos:

Leucadioque fuit dubius sub gurgite casus,

An mundum ne nostra quidem matrona teneret.

Hoc animi nox illa dedit, quae prima cubili

Miscuit incestam ducibus Ptolemaida nostris.

70

Quis tibi vesani veniam non donet amoris,

Antoni, durum cum Caesaris hauserit ignes

Pectus, et in media rabie, medioque furore,

Et Pompeianis habitata manibus aula,

Sanguine Thessalicae cladis perfusus adulter

75

Admisit Venerem curis, et miscuit armis

Illicitosque toros, et non ex coniuge partus?

Pro pudor! oblitus Magni, tibi, Iulia, fratres

Obscena de matre dedit: partesque fugatas

Passus in extremis Libyae coalescere regnis,

80

Tempora Niliaco turpis dependit amori,

Dum donare Pharon, dum non sibi vincere mavult.

Quem, formae confisa suae, Cleopatra sine ullis

Tristis adit lacrimis, simulatum compta dolorem,

Qua decuit, veluti laceros dispersa capillos,

85

Et sic orsa loqui: Si qua est, o maxime Caesar,

Nobilitas, Pharii proles clarissima Lagi,

Exsul in aeternum, sceptris depulsa paternis,

Si tua restituat veteri me dextera fato,

Complector regina pedes. Tu gentibus aequum

90

Sidus ades nostris. Non urbes prima tenebo

Femina Niliacas: nullo discrimine sexus

Reginam scit ferre Pharos. Lege summa perempti

Verba patris, qui iura mihi communia regni

Et thalamos cum fratre dedit. Puer ille sororem,

95

Sit modo liber, amat: sed habet sub iure Pothini

Adfectus ensesque suos. Nil ipsa paterni

Iuris inire peto: culpa tantoque pudore

Solve domum: remove funesta satellitis arma,

Et regem regnare iube. Quantosne tumores

100

Mente gerit famulus, Magni cervice revulsa!

Iam tibi (sed procul hoc avertant fata) minatur.

Sat fuit indignum, Caesar, mundoque tibique,

Pompeiam facinus meritumque fuisse Pothini.

Nequidquam duras tentasset Caesaris aures:

105

Vultus adest precibus, faciesque incesta perorat.

Exigit infandam, corrupto iudice, noctem.

Pax ubi parta duci donisque ingentibus emta est,

Excepere epulae tantarum gaudia rerum:

Explicuitque suos magno Cleopatra tumultu

110

Nondum translatos Romana in saecula luxus.

Ipse locus templi, quod vix corruptior aetas

Exstruat, instar erat: laqueataque tecta ferebant

Divitias, crassumque trabes absconderat aurum.

Nec summis crustata domus sectisque nitebat

115

Marmoribus: stabatque sibi non segnis Achates

Purpureusque lapis; totaque effusus in aula

Calcabatur Onyx. Hebenus Meroetica vastos

Non operit postes, sed stat pro robore vili,

Auxilium, non forma, domus. Ebur atria vestit,

120

Et subfixa manu foribus testudinis Indae

Terga sedent, crebro maculas distincta smaragdo.

Fulget gemma toris, et iaspide fulva supellex:

Strata micant: Tyrio quorum pars maxima suco

Cocta diu, virus non uno duxit aheno;

125

Pars auro plumata nitet; pars ignea cocco,

Ut mos est Phariis miscendi licia telis.

Tum famulae numerus turbae, populusque minister;

Discolor hos sanguis, alios distinxerat aetas:

Haec Libycos, pars tam flavos gerit alter crines,

130

Ut nullis Caesar Rheni se dicat in arvis

Tam rutilas vidisse comas; pars sanguinis usti,

Torta caput, refugosque gerens a fronte capillos.

Nec non infelix ferro mollita iuventus

Atque exsecta virum. Stat contra fortior aetas,

135

Vix ulla fuscante tamen lanugine malas.

Discubuere illic reges, maiorque potestas

Caesar: et immodice formam fucata nocentem,

Nec sceptris contenta suis, nec fratre marito,

Plena maris rubri spoliis, colloque comisque

140

Divitias Cleopatra gerit, cultuque laborat.

Candida Sidonio perlucent pectora filo,

Quod Nilotis acus compressum pectine Serum

Solvit, et extenso laxavit stamina velo.

Dentibus hic niveis sectos Atlantide silva

145

Imposuere orbes; quales ad Caesaris ora

Nec capto venere Iuba. Pro! caecus et amens

Ambitione furor, civilia bella gerenti

Divitias aperire suas, incendere mentem

Hospitis armati. Non sit licet ille nefando

150

Marte paratus opes mundi quaesisse ruina:

Pone duces priscos et nomina pauperis aevi,

Fabricios Curiosque graves: hic ille recumbat

Sordidus Hetruscis abductus Consul aratris,

Optabit patriae talem duxisse triumphum.

155

Infudere epulas auro, quod terra, quod aer,

Quod pelagus Nilusque dedit, quod luxus inani

Ambitione furens toto quaesivit in orbe,

Non mandante fame. Multas volucresque ferasque

Aegypti posuere deos: manibusque ministrat

160

Niliacas crystallus aquas: gemmaeque capaces

Excepere merum, sed non Mareotidos uvae,

Nobile sed paucis senium cui contulit annis

Indomitum Meroe cogens spumare Falernum.

Accipiunt sertas nardo florente coronas,

165

Et numquam fugiente rosa: multumque madenti

Infudere comae, quod nondum evanuit aura

Cinnamon, externa nec perdidit aera terra:

Advectumque recens vicinae messis amomum.

Discit opes Caesar spoliati perdere mundi,

170

Et gessisse pudet genero cum paupere bellum,

Et caussas Martis Phariis cum gentibus optat.

Postquam epulis Bacchoque modum lassata voluptas

Imposuit, longis Caesar producere noctem

Inchoat adloquiis: summaque in sede iacentem

Caesar speaks with Achoreus

175

Linigerum placidis compellat Achorea dictis:

O sacris devote senex, quodque arguit aetas,

Non neglecte deis, Phariae primordia gentis,

Terrarumque situm, vulgique edissere mores,

Et ritus formasque deum: quodcumque vetustis

180

Insculptum est adytis, profer, noscique volentes

Prode deos. Si Cecropium sua sacra Platonem

Maiores docuere tui: quis dignior umquam

Hoc fuit auditu, mundique capacior hospes?

Fama quidem generi Pharias me duxit ad urbes,

185

Sed tamen et vestri. Media inter proelia semper

Stellarum coelique plagis superisque vacavi,

Nec meus Eudoxi vincetur Fastibus annus.

Sed cum tanta meo vivat sub pectore virtus,

Tantus amor veri, nihil est quod noscere malim,

190

Quam fluvii caussas per saecula tanta latentes,

Ignotumque caput. Spes sit mihi certa videndi

Niliacos fontes, bellum civile relinquam.

Finierat, contraque sacer sic orsus Achoreus:

Fas mihi, magnorum, Caesar, secreta parentum

195

Prodere, ad hoc aevi populis ignota profanis.

Sit pietas aliis, miracula tanta silere:

Ast ego coelicolis gratum reor, ire per omnes

Hoc opus, et sacras populis notescere leges.

Sideribus, quae sola fugam moderantur Olympi,

200

Occurruntque polo, diversa potentia prima

Mundi lege data est. Sol tempora dividit anni,

Mutat nocte diem, radiisque potentibus astra

Ire vetat, cursusque vagos statione moratur.

Luna suis vicibus Tethyn terrenaque miscet.

205

Frigida Saturno glacies et zona nivalis

Cessit. Habet ventos incertaque fulmina Mavors.

Sub Iove temperies et numquam turbidus aer.

At fecunda Venus cunctarum semina rerum

Possidet; immensae Cyllenius arbiter undae est.

210

Hunc ubi pars coeli tenuit, qua mixta Leonis

Sidera sunt Cancro, rapidos qua Sirius ignes

Exerit, et varii mutator circulus anni

Aegoceron Cancrumque tenet, cui subdita Nili

Ora latent: quae cum dominus percussit aquarum

215

Igne superiecto, tunc Nilus fonte soluto

Exit, ut Oceanus lunaribus incrementis

Iussus adest, auctusque suos non ante coarctat,

Quam nos aestivas a sole receperit horas.

Vana fides veterum, Nilo, quo crescat in arva,

220

Aethiopum prodesse nivis. Non Arctos in illis

Montibus, aut Boreas. Testis tibi sole perusti

Ipse color populi, calidique vaporibus Austri.

Adde, quod omne caput fluvii, quodcumque soluta

Praecipitat glaces, ingresso vere tumescit

225

Prima tabe nivis: Nilus neque suscitat undas

Ante Canis radios, nec ripis adligat amnem

Ante parem nocti, Libra sub iudice, Phoebum.

Inde etiam leges aliarum nescit aquarum:

Nec tumet hibernus, cum, longe sole remoto,

230

Officiis caret unda suis: dare iussus iniquo

Temperiem coelo, mediis aestatibus exit.

Sub torrente plaga, ne terras dissipet ignis,

Nilus adest mundo, contraque incensa Leonis

Ora tumet: Cancroque suam torrente Syenen,

235

Imploratus adest: nec campos liberat undis,

Donec in autumnum declinet Phoebus, et umbras

Extendat Meroe. Quis caussas reddere possit

Sic iussit natura parens decurrere Nilum:

Sic opus est mundo. - Zephyros quoque vana vetustas

240

His adscribit aquis, quorum stata tempora flatus

Continuique dies, et in aera longa potestas:

Vel quod ab occiduo pellunt tot nubila coelo

Trans Noton, et fluvio cogunt incumbere nimbos:

Vel quod aquas toties rumpentis litora Nili

245

Adsiduo feriunt, coguntque resistere fluctus

Ille mora cursus adversique obiice ponti

Aestuat in campos. - Sunt, qui spiramina terris

Esse putant, magnosque cavae compagis hiatus.

Commeat hac penitus tacitis discursibus unda,

250

Frigore ab Arctoo medium revocata sub axem,

Cum Phoebus pressit Meroen, tellusque perusta

Illuc duxit aquas. Trahitur Gangesque Padusque

Per tacitum mundi. Tunc omnia flumina Nilus

Uno fonte vomens non uno gurgite perfert.

255

Rumor, ab Oceano, qui terras adligat omnes,

Exundante procul violentum erumpere Nilum,

Aequoreosque sales longo mitescere tractu.

Nec non Oceano pasci Phoebumque polumque

Credimus: hunc, caldi tetigit cum brachia Cancri,

260

Sol rapit, atque undae plus, quam quod digerat aer,

Tolitur. Hoc noctes referunt, Niloque refundunt.

Ast ego, si tantam ius est mihi solvere litem,

Quasdam, Caesar, aquas post mundi sera peracti

Saecula, concussis terrarum erumpere venis,

265

Non id agente deo, quasdam compage sub ipsa

Cum toto coepisse reor, quas ille creator

Atque opifex rerum certo sub iure coercet.

Quae tibi noscendi Nilum, Romane, cupido,

Et Phariis Persisque fuit, Macetumque tyrannis:

270

Nullaque non aetas voluit conferre futuris

Notitiam: sed vincit adhuc natura latendi.

Summus Alexander regum, quos Memphis adorat,

Invidit Nilo, misitque per ultima terrae

Aethiopum lectos: illos rubicunda perusti

275

Zona poli tenuit; Nilum videre calentem.

Venit ad occasus mundique extrema Sesostris,

Et Pharios currus regum cervicibus egit:

Ante tamen, vestros amnes, Rhodanumque Padumque,

Quam Nilum, de fonte bibit. Vesanus in ortus

280

Cambyses longi populos pervenit ad aevi,

Defectusque epulis et pastus caede suorum,

Ignoto te, Nile, redit. Non fabula mendax

Ausa loqui de fonte tuo est. Ubicunque videris,

Quaereris: et nulli contingit gloria genti,

285

Ut Nilo sit laeta suo. Tua flumina prodam,

Qua deus, undarum celator, Nile, tuarum,

Te mihi isse dedit. Medio consurgis ab axe,

Ausus in ardentem ripas adtollere Cancrum:

In Borean is rectus aquis, mediumque Booten:

290

Cursus in occasum flexu torquetur et ortus,

Nunc Arabum populis, Libycis nunc aequus arenis:

Teque vident primi, quaerunt tamen hi quoque, Seres,

Aethiopumque feris alieno gurgite campos:

Et te terrarum nescit cui debeat orbis.

295

Arcanum natura caput non prodidit ulli,

Nec licuit populis parvum te, Nile, videre,

Amovitque sinus, et gentes maluit ortus

Mirari, quam nosse, tuos. Consurgere in ipsis

Ius tibi solstitiis, aliena crescere bruma,

300

Atque hiemes adferre tuas: solique vagari

Concessum per utrosque polos. Hic quaeritur ortus,

Illic finis aquae. Late tibi gurgite rupto

Ambitur nigris Meroe fecunda colonis,

Laeta comis ebeni: quae, quamvis arbore multa

305

Frondeat, aestatem nulla sibi mitigat umbra:

Linea tam rectum mundi ferit illa Leonem.

Inde plagas Phoebi, damnum non passus aquarum,

Praeveheris, sterilesque diu metiris arenas,

Nunc omnes unum vires collectus in amnem,

310

Nunc vagus, et spargens facilem tibi cedere ripam.

Rursus multifidas revocat piger alveus undas,

Qua dirimunt Arabum populis Aegyptia rura

Regni claustra Philae. Mox te deserta secantem,

Qua dirimunt nostrum rubro commercia pontum,

315

Mollis lapsus agit. Quis te tam lene fluentem

Moturum tantas violenti gurgitis iras,

Nile, putet? Sed cum lapsus abrupta viarum

Excepere tuos, et praecipites cataractae,

Ac nusquam vetitis ullas obsistere cautes

320

Indignaris aquis: spuma tunc astra lacessis:

Cuncta fremunt undis: ac multo murmure montis

Spumeus invictis canescit fluctibus amnis.

Hinc, Abaton quam nostra vocat veneranda vetustas,

Terra potens, primos sentit percussa tumultus,

325

Et scopuli, placuit fluvii quos dicere venas,

Quod manifesta novi primum dant signa tumoris.

Hinc montes natura vagis circumdedit undis,

Qui Libyae te, Nile, negant: quos inter in alta

It convalle iacens iam molibus unda receptis.

330

Prima tibi campos permittit apertaque Memphis

Rura, modumque vetat crescendi ponere ripas.

Sic velut in tuta securi pace trahebant

Noctis iter mediae: sed non vesana Pothini

Mens imbuta semel tam sacra caede, vacabat

335

A scelerum motu. Magno nihil ille peremto

Iam putat esse nefas: habitant sub pectore manes,

Pothinus Plots Caesar’s Death

Ultricesque deae dant in nova monstra furorem.

Dignatur viles isto quoque sanguine dextras,

Quo Fortuna parat victos perfundere Patres;

340

Poenaque civilis belli, vindicta senatus

Paene data est famulo. Procul hoc avertite, fata,

Crimen, ut haec Bruto cervix absente secetur.

In scelus it Pharium Romani poena tyranni,

Exemplumque perit. Struit audax irrita fatis:

345

Nec parat occultae caedem committere fraudi,

Invictumque ducem detecto Marte lacessit.

Tantum animi delicta dabant, ut colla ferire

Caesaris, et socerum iungi tibi, Magne, iuberet:

Atque haec dicta monet famulos perferre fideles

350

Ad Pompeianae socium sibi caedis Achillam,

Quem puer imbellis cunctis praefecerat armis,

Et dederat ferrum, nullo sibi iure retento,

In cunctos, in seque simul. Tu mollibus, inquit,

Nunc incumbe toris, et pingues exige somnos:

355

Invasit Cleopatra domum. Nec prodita tantum est,

Sed donata Pharos. Cessas accurrere solus

Ad dominae thalamos? Nubit soror impia fratri:

Nam Latio iam nupta duci est: interque maritos

Discurrens Aegypton habet, Romamque meretur.

360

Expugnare senem potuit Cleopatra venenis:

Crede, miser, puero: quem nox si iunxerit una,

Et semel amplexus incesto pectore passus

Hauserit obscoenum titulo pietatis amorem,

Meque tuumque caput per singula forsitan illi

365

Oscula donabit. Crucibus flammisque luemus,

Si fuerit formosa soror. Nil undique restat

Auxilii: rex hinc coniux, hinc Caesar adulter.

Et sumus, ut fatear, tam saeva iudice sontes:

Quem non ex nobis credet Cleopatra nocentem,

370

A quo casta fuit? Per te quod fecimus una

Perdidimusque nefas, perque ictum sanguine Magni

Foedus, ades: subito bellum molire tumultu:

Irrue nocturnus: rumpamus funere taedas,

Crudelemque toris dominam mactemus in ipsis

375

Cum quocumque viro. Nec nos deterreat ausis

Hesperii Fortuna ducis. Quae sustulit illum

Imposuitque orbi, communis gloria nobis:

Nos quoque sublimes Magnus facit. Adspice litus,

Spem nostri sceleris: pollutos consule fluctus,

380

Quid liceat nobis: tumulumque e pulvere parvo

Adspice Pompeii non omnia membra tegentem.

Quem metuis, par huius erat. Non sanguine clari:

Quid refert? nec opes populorum ac regna movemus:

Ad scelus ingentis fati sumus. Adtrahit illos

385

In nostras Fortuna manus. En, altera venit

Victima nobilior. Placemus caede secunda

Hesperias gentes. Iugulus mihi Caesaris haustus

Hoc praestare potest, Pompeii caede nocentes

Ut populus Romanus amet. Quid nomina tanta

390

Horremus, viresque ducis, quibus ille relictis

Miles erit? Nox haec peraget civilia bella,

Inferiasque dabit populis, et mittet ad umbras

Quod debetur adhuc mundo caput. Ite feroces

Caesaris in iugulum: praestet Lagea iuventus

395

Hoc regi, Romana sibi. Tu parce morari:

Plenum epulis, madidumque mero, Venerique paratum

Invenies: aude: superi tot vota Catonum

Brutorumque tibi tribuent. Noli segnis Achillas

Suadenti parere nefas. Haud clara movendis,

400

Ut mos, signa dedit castris, nec prodidit arma

Ullius clangore tubae: temere omnia saevi

Instrumenta rapit belli. Pars maxima turbae

Plebis erat Latiae: sed tanta oblivio mentes

Cepit, in externos corrupto milite mores,

405

Ut duce sub famulo iussuque satellitis irent,

Quos erat indignum Phario parere tyranno.

Nulla fides pietasque viris, qui castra sequuntur;

Venalesque manus, ubi fas, ubi maxima merces,

Aere merent parvo: iugulumque in Caesaris ire

410

Non sibi dant. Pro fas! ubi non civilia bella

Invenit imperii fatum miserabile nostri?

Thessaliae subducta acies in litore Nili

More furit patrio. Quid te plus, Magne, recepto

Ausa foret Lagea domus? Dat scilicet omnis

415

Dextera, quod debet superis: nullique vacare

Fas est Romano. Latium sic scindere corpus

Dis placitum: non in soceri generique favorem

Discedunt populi: civilia bella satelles

Movit, et in partem Romani venit Achillas.

420

Et nisi fata manus a sanguine Caesaris arcent,

Hae vincent partes. Aderat maturus uterque,

Et districta epulis ad cunctas aula patebat

Insidias, poteratque cruor per regia fundi

Pocula Caesareus, mensaeque incumbere cervix.

425

Sed metuunt belli trepidos in nocte tumultus,

Ne caedes confusa manu permissaque fatis

Te, Ptolemaee, trahat. Tanta est fiducia ferri.

Non rapuere nefas: summi contemta facultas

Est operis: visum famulis reparabile damnum,

430

Illam mactandi dimittere Caesaris horam.

Servatur poenas in aperta luce daturus.

Donata est nox una duci, vixitque Pothini

Munere Phoebeos Caesar dilatus in ortus.

Lucifer a Casia prospexit rupe, diemque

435

Misit in Aegyptum, primo quoque sole calentem,

Cum procul a muris acies non sparsa maniplis

Nec vaga conspicitur, sed iustos qualis ad hostes

Recta fronte venit, Passuri cominus arma,

Laturique ruunt. At Caesar, moenibus urbis

440

Diffisus, foribus clausae se protegit aulae,

Degeneres passus latebras. Nec tota vacabat

Regia compresso; minima collegerat arma

Parte domus: tangunt animos iraeque metusque:

Et timet incursus, indignaturque timere.

445

Sic fremit in parvis fera nobilis abdita claustris,

Et frangit rabidos praemorso carcere dentes;

Nec secus in Siculis fureret tua flamma cavernis,

Obstrueret summam si quis tibi, Mulciber, Aetnam.

Audax Thessalici nuper qui rupe sub Aemi

450

Hesperiae cunctos proceres aciemque senatus

Pompeiumque ducem, caussa spectare vetante,

Non timuit, fatumque sibi promisit iniquum,

Expavit servile nefas, intraque penates

Obruitur telis: quem non violasset Alanus,

455

Non Scytha, non fixo qui ludit in hospite Maurus;

Hic, cui Romani spatium non sufficit orbis,

Parvaque regna putat Tyriis cum Gadibus Indos,

Ceu puer imbellis, ceu captis femina muris,

Quaerit tuta domus: spem vitae in limine clauso

460

Ponit, et incerto lustrat vagus atria cursu:

Non sine rege tamen; quem ducit in omnia secum,

Sumturus poenas et grata piacula morti,

Missurusque tuum, si non sint tela nec ignes,

In famulos, Ptolemaee, caput. Sic barbara Colchis

465

Creditur, ultorem metuens regnique fugaeque,

Ense suo fratrisque simul cervice parata

Exspectasse patrem. Cogunt tamen ultima rerum

Spem pacis tentare ducem: missusque satelles

Regius, ut saevos absentia voce tyranni

470

Corriperet famulos, quo bellum auctore moverent.

Sed neque ius mundi valuit, neque foedera sancta

Gentibus: orator regis pacisque sequester

Aestimat in numero scelerum ponenda tuorum,

Tot monstris Aegypte nocens. Non Thessala tellus,

475

Vastaque regna Iubae, non Pontus et impia signa

Pharnacis, et gelido circumfluus orbis Ibero

Tantum ausus scelerum, non Syrtis barbara, quantum

Deliciae fecere tuae. Premit undique bellum,

Inque domum iam tela cadunt, quassantque penates.

480

Non aries uno moturus limina pulsu,

Fracturusque domum; non ulla est machina belli:

Nec flammis mandatur opus: sed caeca iuventus

Consilii, vastos ambit divulsa penates,

Et nusquam totis incursat viribus agmen.

485

Fata vetant, murique vicem Fortuna tuetur.

Nec non et ratibus tentatur regia, qua se

Protulit in medios audaci margine fluctus

Luxuriosa domus. Sed adest defensor ubique

Caesar, et hos aditu gladiis, hos ignibus arcet:

490

Obsessusque gerit (tanta est constantia mentis)

Expugnantis opus. Piceo iubet unguine tinctas

Lampadas immitti iunctis in vela carinis.

Nec piger ignis erat per stuppea vincula perque

Manantes cera tabulas: et tempore eodem

495

Transtraque nautarum summique arsere ceruchi.

Iam prope semustae merguntur in aequore classes,

Iamque hostes et tela natant. Nec puppibus ignis

Incubuit solis: sed quae vicina fuere

Tecta mari, longis rapuere vaporibus ignem:

500

Et cladem fovere Noti, percussaque flama

Turbine, non alio motu per tecta cucurrit,

Quam solet aetherio lampas discurrere sulco,

Materiaque carens atque ardens aere solo.

Illa lues clausa paullum revocavit ab aula

505

Urbis in auxilium populos. Nec tempora cladis

Perdidit in somnos, sed caeca nocte carinis

Insiluit Caesar, semper feliciter usus

Praecipiti cursu bellorum, et tempore rapto.

Tunc claustrum pelagi cepit Pharon. Insula quondam

510

In medio stetit illa mari, sub tempore vatis

Proteos: at nunc est Pellaeis proxima muris.

Illa duci geminos bellorum praestitit usus:

Abstulit excursus et fauces aequoris hosti;

Caesaris auxiliis aditus et libera ponti

515

Ostia permisit. Nec poenas inde Pothini

Distulit ulterius sed non qua debuit ira,

Non cruce, non flammis, rabido non dente ferarum;

Heu facinus! cervix gladio male caesa pependit:

Magni morte perit! Nec non, subrepta paratis

520

A famulo Ganymede dolis, pervenit ad hostes

Caesaris Arsinoe: quae castra carentia rege,

Ut proles Lagea, tenet, famulumque tyranni

Terribilem iusto transegit Achillea ferro.

Altera, Magne, tuis iam victima mittitur umbris:

525

Nec satis hoc Fortuna putat. Procul absit, ut ista

Vindictae sit summa tuae. Non ipse tyrannus

Sufficit in poenas, non omnis regia Lagi.

Dum patrii veniant in viscera Caesaris enses,

Magnus inultus erit. Sed non auctore furoris

530

Sublato cecidit rabies: nam rursus in arma

Auspiciis Ganymedis eunt: ac multa secundo

Proelia Marte gerunt. Potuit, discrimine summo

Caesaris, illa dies in famam et saecula mitti.

Molis in exiguae spatio stipantibus armis,

535

Dum parat in vacuus Martem transferre carinas

Dux Latius, tota subiti formidine belli

Cingitur: hinc densae praetexunt litora classes,

Hinc tergo insultant pedites: via nulla salutis,

Non fuga, non virtus: vix spes quoque mortis honestae.

540

Non acie fusa, nec magnae stragis acervo

Vincendus tunc Caesar erat, sed sanguine nullo,

Captus sorte loci. Pendet, dubiusne timeret,

Optaretne mori. Respexit in agmine denso

Scaevam, perpetuae meritum iam nomina famae

545

Ad campos, Epidamne, tuos, ubi solus apertis

Obsedit muris calcantem moenia Magnum.

Latin
English